Ponieważ rak prostaty rozprzestrzenia się bardzo powoli, w przypadku niektórych pacjentów – szczególnie zaawansowanych wiekiem, lub cierpiących na inne, poważniejsze schorzenia, nie stosuje się leczenia przyczynowego. W zamian lekarze sugerują postawe tzw. bacznej obserwacji. Polega ona na monitorowaniu czynności prostaty, rozmiarów raka, bez stosowania metod leczenia takich jak zabieg operacyjny lub naświetlania. Takie podejście jest słuszne, jeśli rak nie daje żadnych objawów, lekarze spodziewają się, że będzie rósł bardzo powoli, wyjściowo jest niewielkich rozmiarów i obejmuje tylko jeden segment prostaty. Monitorowanie raka bez jego leczenia nie ma zastosowania w przypadku młodego pacjenta z szybkorosnącym rakiem prostaty.
Postawa bacznej obserwacji ma zastosowanie w przypadku pacjentów, u których stwierdzono raka wolnorosnącego, którego leczenie (zabieg chirurgiczny, naświetlania, terapia hormonalna) nie spowoduje przedłużenia życia pacjenta, może natomiast wywołać szereg skutków ubocznych. Z tego powodu niektórzy pacjenci wybierają tą właśnie opcje. Pozostali poddają się wszyskim formom możliwego leczenia mimo prawdopodobieństwa wystąpienia skutków ubocznych, które mogą przewyższyć korzyści płynące z terapii.
Nie oznacza to oczywiście zupełnego zaniechania leczenia. Pacjent z rakiem prostaty jest pod obserwacją, co pół roku bada się stężenie PSA w jego krwi i wykonuje badanie per rectum. Istnieje możliwość wykonania USG transrekatlnego z wykonaniem biopsji raz na rok. Jeśli u pacjenta wystąpią dokuczliwe objawy raka, lub rak zacznie szybko się rozprzestrzeniać istnieje możliwość ponownego rozpatrzenia zastosowania leczenia przyczynowego.
Zabieg operacyjny
Radykalalna prostatektomia (całkowite usunięcie prostaty) to podstawowy zabieg chirurgiczny w leczeniu raka prostaty. Stosuje się go w przypadku, gdy badania wykażą, że rak nie rozprzestrzenił się poza obszar prostaty (stadium T1 lub T2). Polega na usunięciu całego gruczołu prostaty wraz z tkankami go otaczającymi ( włączając pęcherzyki nasienne).
Radykalna prostatektomia załonowa – podczas tej operacji, stosowanej przez większość urologów, pacjent jest w znieczuleniu ogólnym, lub nadoponowym (takim jakie stosuje się u rodzących kobiet aby znieczulić dolną część ciała pacjenta). Chirurg wykonuję cięcie w dolnej części brzucha, pomiędzy pępkiem a spojeniem łonowym. Bywa że najpierw pobiera do badania okoliczne węzły chłonne, jesli obecne są w nich komórki raka operacja nie jest kontynuowana, gdyż oznacza to, że rak rozprzestrzenił się i nie da się go wyleczyć operacyjnie.
To czy węzły chłonne są usuwane zależy od poziomu PSA i punktacji Gleasona. Jeśli jedno i drugie są wysokie, usuwa się wszystkie węzły chłonne w sąsiedztwie prostaty. Chirurg powinien też zwrócić uwagę na dwa malutkie pęczki nerwów biegnące po bokach prostaty. Są to nerwy odpowiedzialne za erekcje, jeśli dojdzie do ich uszkodzenia, pacjent staje się impotentem. Nawet w przypadku gdy pozostaną one nienaruszone, mija kilka miesięcy po operacji gdy pacjent staje się ponownie zdolny do czynności seksualnych. W przypadku uszkodzenia jednego tylko pęczka nerwowego pacjent nadal jest zdolny do erekcji. Jeśli masa nowotworu rozprzestrzeni się na wspomniane pęczki nerwowe, chirurg powinien je usunąć.
Radykalna prostatektomia kroczowa – Podczas tej operacji chirurg wykonuje cięcie na skórze krocza (obszaru skóry między odbytem a moszną). Stosuje się ją w przypadku gdy nie istnieje potrzeba oszczędzenia pęczków nerwowych i nie pobiera się węzłów chłonnych, oraz w sytuacji gdy nie można wykonać innego zabiegu np załonowego. Operacja ta trwa krócej i skutecznością nie ustępuje radykalnej prostatektomii załonowej. Zdarza się, że po tej operacji pacjent odczuwa słabsze dolegliwości bólowe niż po zabiegu załonowym. Po zabiegu konieczne jest by pacjent pozostał na oddziale min. 3-4 dni, a do pracy wrócił nie wcześniej niż po 3 tygodniach.
Po zabiegu, gdy pacjent nadal jest znieczulony, zakładany jest cewnik, czyli rodzaj gumowej rurki, która wprowadzana jest przez cewke moczową, aby umożliwić drenaż pęcherza moczowego. Cewnik usuwa się po ok 2 tygodniach, do tego czasu ułatwia pacjentowi oddawanie moczu.
Radykalna laparoskopowa Prostatektomia (LRP): Powyższe techniki operacyjne opierają się na tzw. „otwarciu” pacjenta, gdyż dostęp do prostaty uzyskuje się dzięki sporym cięciom w powłokach skórnych. Nowsza technika, określana jako radykalna laparoskopowa prostatektomia polega na wykonaniu małego cięcia i wprowadzeniu do ciała pacjenta specjalnego instrumentu operacyjnego. Przewagą tej techniki jest zredukowanie krwawienia, bólów pooperacyjncyh i czasu hospitalizacji pacjenta, w porównaniu do technik klasycznych. Jeśli wykonana poprawnie, operacja ta jest tak samo skuteczna jak zabiegi „otwarte”, trwa natomiast dłuzej i wymaga większej precyzji. Zachowanie ciągłości pęczków nerwowych podczas operacji wykonywanej tą techniką jest możliwe. Ilość powikłań po tej operacji jest porównywalna z ilością powikłań po klasycznych zabiegach. Niektórzy chirurdzy wykonują tą operacje „zdalnie” przy użyciu wyspecjalizowanego robota działającego w sytemie da Vinci. Wybór między bezpośrednim wycięciem prostaty przy pomocy laparoskopu a zastosowaniem systemu zdalnego leży w kwestii chirurga. Powodzenie operacji nie zależy jednak od doboru instrumentów, a od zaangażowania i doświadczenia chirurga.
Mimo tego, że technika ta wydaje się być najnowocześniejsza, należy zdawać sobie sprawę z tego, że jest to jedynie uwspółcześniona wersja najstarszego zabiegu wycięcia prostaty– radykalnej prostatektomii.
Przezcewkowe usunięcie prostaty (TURP): Jest to operacja paliatywna, co oznacza że wykonuję się ją aby złagodzić objawy choroby, nie jest to zabieg leczący przyczynę choroby. Wykonuje się ją u pacjentów z ciężkimi zaburzeniami oddawania moczu, którzy nie zakwalifikowali się do zabiegu leczącego. TURP stosuje się też w leczeniu nierakowego rozrostu prostaty (łagodnego przerostu prostaty BPH).
Podczas tej operacji chirurg usuwa część gruczołu prostaty, która otacza bezpośredni cewke moczową. Nie wykonuje się cięć na skorze – instrument zwany resektoskopem wprowadzany jest przez zewnetrzne ujście cewki moczowej. Chirurg dociera narzędziem aż do wysokości prostaty, następnie tkanka prostaty jest podgrzana dzięki specjalnej elektrodzie i usunięta na zewnątrz. Podczas tego zabiegu pacjent jest w znieczuleniu ogólnym, lub nadoponowym, czas trwania zabiegu to ok 1 godzina. Pacjent po operacji musi byc zacewnikowany przez 1-3 dni. Po 1-2 dniach pacjent może opuścić klinikę, do pracy może wrócić po ok 2 tygodniach. Do pewnego czasu w moczu pacjenta może pojawiać się krew. Inne możliwości powikłań to infekcje i powikłania związane ze znieczuleniem.
Ryzyko i powikłania związane z radykalną prostatektomią
Powikłania chirurgiczne – są takie same jak w przypadku każdego zabiegu chirurgicznego, włączając powikłania związane ze znieczuleniem. Wśród nich należy wymienić niewielkie ryzyko zawału serca, udaru, zakrzepów kończyn dolnych (które wraz z prądem krwi mogą dostać się do płuc) oraz ryzyko infekcji w miejscu przecięcia skóry. Ponieważ prostata jest bogato unaczyniona, kolejnym powikłaniem może być krwawienie podczas, lub po zabiegu. Jeśli jest ono obfite, pacjentowi przetaczane są preparaty krwi. Bardzo rzadko dochodzi do zgonów z powodu powikłań po operacji prostaty.
Najczęstszymi objawami ubocznymi radykalnej prostatektomii są zaburzenia oddawania moczu i impotencja. Objawy te mogą wystąpić po zastosowainiu innych form leczenia. Nietrzymanie moczu – oznacza to utrate kontroli nad mikcja, czyli czynnością oddawania moczu, może ona polegać na mimowolnym jego oddawaniu, występowaniem tzw przecieków moczu. Istnieją różne stopnie tego zabużenia. Wpływa ono nie tylko na fizjologię pacjenta, może też wpłynąć na warstwę społeczną i emocjonalną jego życia.
Objaw ten może mieć związek z wysiłkiem, stresem – podczas kaszlu, kichania, śmiechu lub ćwiczeń fizycznych, jest wtedy wynikiem problemów ze zwieraczem cewki moczowej – mięśnia, który zatrzymuje mocz w pęcherzu moczowym. (komórki rakowe mogą zniszczyć sam mięsień, jak i nerwy które go kontrolują). Innym rodzajem tego objawu jest nietrzymanie moczu przy nagłym parciu – pacjenci odczuwają nagłą potrzebę oddania moczu, związane jest to z uwrażliwieniem pęcherza na obecność nawet niewielkich ilości moczu.
U większości pacjentów po radykalnej prostatektomii prawidłowe funkcje pęcherze powracają kilka tygodni po operacji. Powrót do pełnej kontroli nad czynnością oddawania moczu przebiega na ogół etapami.
Leczenie nietrzymania moczu po operacjach prostaty zależy od jego typu, przyczyny I intesywności. Pacjent powinien jak najszybciej zgłosić tą dolegliwość swojemu lekarzowi. Mimo że temat ten jest dla pacjentów kłopotliwy, jest to częsta dolegliwość występująca u wielu osób. Lekarz po zebraniu szczegółowego wywiadu dotyczącego występowania epizodów nietrzymania moczu zaleci najlepsze leczenie i zasugeruje sposób postępowania.
Jedną z najstarszych metod leczenia są tzw ćwiczenia Kegla – ćwiczenia na wzmocnienie mięśni pęcherza. Polegają na napinaniu i rozluźnianiu określonych partii mięśni miednicy. Nie wszyscy lekarze są przekonani co do ich skuteczności, dlatego pacjent powinien skonsultować się ze swoim lekarzem, zanim samodzielnie zastosuje tą metodę.
Istnieją również leki wspomagające czynność mięśni pęcherza I zwieracza cewki moczowej. Wpływają na same mięśnie lub kontrolujące je nerwy. Działają różnie w zależności od typu nietrzymania moczu. Istnieje też chirurgiczne leczenie tej dolegliwości – polega ono na wszczepieniu kolegenu do zwieracza pęcherza, lub wszczepieniu sztucznej protezy tego mięśnia stosuję się ją tylko w przypadku długotrwałego i ciężkiego nietrzymania moczu.
Impotencja – inaczej zabużenia wzwodu, oznacza niemożność erekcji co za tym idzie odbycia stosunku płciowego. Może być ona wynikiem uszkodzenia pęczków nerwowych odpowiedzialnych za erekcje w przebiegu radykalnej prostatektomii, terapii radiacyjnej, kriochirgii i innych zabiegów.
U wielu pacjentów od 3 do 12 miesięcy po radykalnej prostatektomii dochodzi do problemów ze wzwodem. Stan ten może być leczony odpowiednimi preparatami. Ponowne rozwinięcie zdolności do erekcji po zabiegach na prostacie zależy od wieku, stanu sprzed operacji i od tego czy ciągłość pęczków nerwowych została naruszona czy nie.
W leczeniu impotencji stosuje się obecnie kilka preparatów, pacjent powinien szczegółowo omówić opcje takiego leczenia.
Inhibitory fosfodiesterazy – takie jak cytrynian sildenafilu (Viagra), vardenafilu (levitra) i tadalafilu (cialis) to doustne leki w formie pigułek, powodujące erekcję. Nie będą skuteczne w wypadku gdy podczas operacji zostały uszkodzone oba pęczki nerwowe. Najczęstszymi skutkami ubocznymi są ból głowy, zaczerwienienia skóry, niestrawność, nadwrażliwość na światło i gromadzenie wydzieliny w jamie nosowej. BEZWZGLĘDNYM przeciwwskazaniem do stosowania tych leków jest równoczesne przyjmowanie nitratów (w leczeniu chorób serca, nadciśnienia). Interakcja leków z tych dwóch grup może mieć tragiczny skutek
Prostaglandyna E1 to naturalny związek chemiczny produkowany w organiźmie zdrowego mężczyzny, powodujący erekcje członka. Jego syntetyczny analog jest stosowany w leczeniu impotencji w formie bezbolesnych zastrzyków podawanych w okolice podstawy prącia, lub niewielkich czopków podawanych w ujscie cewki moczowej. Poza środkami farmakologicznymi w leczeniu impotencji stosuje się też środki mechaniczne i implanty silikonowe.
Bezpłodność – oprócz możliwości impotencji, radykalna prostatektomia może uszkodzić przewód łączący jądro, w którym produkowane są plemniki z cewką moczową. W takiej sytuacji mężczyzna traci możliwość posiadania potomstwa. Większość pacjentów poddanych prostatektomii to ludzie starsi, ryzyko bezpłodności nie stanowi dla nich znaczącego problamu. Jeśli operacji ma być poddany pacjent młodszy, może rozważyć zdeponowanie nasienia w banku spermy.
Obrzęk limfatyczny – to rzadkie, jednak możliwe powikłanie prostatektomii. Jeśli podczas zabiegu usuwa się węzły chłonne okolic prostaty limfa może gromadzić się w dolnych partiach ciała, kończynach dolnych i okolicach krocza powodując opuchliznę i ból. Obrzęk limfatyczny leczy się zabiegami fizykalnymi.
Radioterapia
Terapia ta wykorzystuję promienie o wysokiej energii do zabijania komórek rakowych. Stosuje się ją w wypadkach raka o niskim stadium zaawansowania i tylko gdy rak obejmuje sama prostatę, lub rozprzestrzenił się tylko do przylegającej do prostatgy tkanki. Szanse wyleczenia wydają się być podobne szans pacjentów, u których zastosowano radykalną prostatektomię. Gdy choroba jest w bardziej zaawansowanym stadium, terapię radiacyjną stosuję się do redukcji masy guza nowotworowego i do zapobiegania objawom.
Obecnie stosowane są dwie główne odmiany terapii radiacyjnej: napromienianie wiązką zewnętrzną i brachyterapia. Obie sprawdziły sie w leczeniu raka prostaty, więcej informacji na temat wyleczeń dotyczy radioterapii metodą wiązki zewnętrznej.
Wiązka promieniowania skupiona jest na prostacie, wysyłana jest przez zewnętrzne źródło. Przed takim zabiegiem wykonywane są liczne badania obrazowe takie jak tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny czy zdjęcia rentgnowskie aby dokładnie określić lokalizację prostaty. Zanim rozpocznie się naświetlanie lekarz robi atramentem znak na skórze, co pomoże w prawidłowym wycelowaniu wiązki. Pacjent poddawany jest naświetlaniu 5 razy w tygodniu przez okres 8-9 tygodni. Na ogół hospitalizacja nie jest konieczna, pacjent leczony jest w przychodni. Samo naświetlanie trwa tylko kilka minut i jest całkowicie bezbolesne.
Oprócz zastosowania w leczeniu wczesnych stadiów raka, napromienianie wiązką zewnętrzną stosuje się w uśmierzaniu bólu kości, na która rozprzestrzenił się rak.
Coraz nowsze formy napromieniania wiązką zewnętrzną dają lepsze perspektywy wyleczenia i charakteryzują się rzadszymi skutkami ubocznymi.
Trojwymiarowa Radioterapia konformalna – Na podstawie trojwymiarowego obrazu prostaty, uzyskanego dzięki tomografii komupterowej naświetla się możliwie namniejszy obszar ciała, co zmniejsza niebezpieczeństwo takiego zabiegu.
Badania wykazują, że ten typ radioterapii skutecznością nie ustępuje radioterapii klasycznej, dlatego wielu onkologów skłania się w kierunku tej metody. Dzięki precyzji radioterapii konformalnej tkanki zdrowe ulegają tylko nieznacznemu uszkodzeniu.
Radioterapia techniką dynamicznej modulacji intensywności wiązki (IMRT) – to metoda bardziej zaawansowana niż konformalna metoda 3d. Aparat emitujący wiązkę krąży w okół pacjnta. Dzięki tej technice wiązka docierająca do ciała pacjenta potrafi dostarczyć dużą porcję promieniowania do tkanek nowotworowych jednocześnie oszczędzając tkanki zdrowe. Perspektywy stosowania tej techniki są bardzo obiecujące, niestety aparat jest w posiadaniu tylko większych ośrodków onkologii.
Efekty uboczne radioterapii
Poniższe dane liczbowe dotyczące efektów ubocznych po radioterapii dotyczą jedynie radioterapii klasycznej. Skutki uboczne po stosowaniu nowszych technik opisanych powyżej występują znacznie rzadziej
Problemy jelitowe – w okresie terapii pacjen może cierpieć z powodu biegunek, czasami w stolcu może być obecna krew, mogą pojawić się objawy podrażnionego jelita grubego. Objawy te nie zawsze ustępują od razu po zakończeniu naświetlań – 10% mężczyzn skarży na objawy związane z przewodem pokarmowym takie jak bóle brzucha, pieczenie i biegunka.
Problemy z pęcherzem moczowym – pacjent częściej odczuwa potrzebę oddania moczu, uczucie pieczenie podczas oddawania moczu, możliwa jest obecność krwi w moczu. Objawy ze strony pęcherze moczowego występują u ok 1/3 pacjentów, przy czym najczęstszym objawem jest częste oddawanie moczu. 2-5% mężczyzn poddanych radioterapii skarży się na objawy nietrzymania moczu.
Impotencja – Na ogół nie występuje ona zaraz po radioterapii, lecz rozwija się w ciągu roku lub dłużej. Może rozwinąć się u 77% mężczyzn poddanych radioterapii metodą wiązki zewnętrznej. Tak jak w przypadku zabiegu chirurgicznego – im starszy jest pacjent tym bardziej prawdopodobne że impotencja wystąpi. Impotencja może byc leczona inhibitorami fosfodiesterazy (patrz wyżej).
Radioterapia może powodować uczucie przemęczenia, na ogól uczucie to przechodzi kilka miesięcy po zakończeniu terapii
Obrzęk limfatyczny – opisany powyżej
Brachyterapia (radioterapia wewnętrzna)
Brachyterapia (zwana też terapią kontaktową, lub miejscową) polega na umieszczaniu w guzie nowotworowym maleńkich płytek lub ziaren radioaktywnych. Stosuje się ją u pacjentów z rakiem we wczesnym stadium, który rośnie relatywnie wolno.
Jej zastosowanie może byc ograniczone ze względu na różne czynniki – u pacjentów, którzy przeszli operację przezcewkowego wycięcia prostaty, lub u tych którzy wcześniej cierpieli na zaburzenia w oddawaniu moczu, ryzyko efektów ubocznych jest znacznie większe. To samo dotyczy pacjentów z prostatą o dużej objętości (obecnie trwają próby poddawania pacjentów hormonoterapii przed brachyterapią aby zmniejszyć rozmiary gruczołu prostaty)
Aby precyzyjnie umieścić ziarna radioaktywne wcześniej lekarze wykonują szereg badań obrazowych takich jak transrektalne USG, tomografie komputerową i rezonans magnetyczny. Bez nich komórki nowotworowe mogą nie zostać wystarczająco napromieniowane, a zdrowe tkanki otaczające mogą zostać niepotrzebnie zniszczone.
Istniają dwie odmiany brachyterapii – obie wykonywane są na sali operacyjnej w znieczuleniu.
Brachyterapia LDR – ziarna radioaktywne (zawierające radioaktywne izotopy takie jak Jod125 lub pallad 103) wstrzykiwane są przez skóre krocza (obszar między moszną a odbytem) w gruczoł prostaty. Ziarna umieszczone w ten sposób w ciele pacjenta uwalniają niskie dawki promieniowania przez tygodnie, lub miesiące.
Na ogół wstrzykuje się od 40 do 100 ziaren radioaktywnych. Są niewielkich rozmiarów, więc ich obecność jest dla pacjenta niewyczuwalna, a po rozpadzie zawartego w nich materiału radioaktywnego, pozostawia się je na miejscu.
Ten typ zabiegu wymaga znieczulenia ogólnego, lub nadoponowego. Pacjent pozostaje w szpitalu 1 dzień. Możliwa jest kombinacja napromieniania wiązką zewnętrzną z brachyterapią – zwłaszcza gdy istnieje wysokie ryzyko przerzutów (przy wysokiej punktacji Gleasona)
Brachyterapia HDR – to nowsza technika. Przez skóre krocza do prostaty wprowadza się puste igły. Następnie wypełnia się je izotopem Irydu na 5-15 min. Na ogół wykonuje się 3 takie zabiegi w odstępach kilkudniowych. Radioaktywny pierwiastek jest za każdym razem usuwany z ciała pacjenta. Pacjent może odczuwać niewielki ból do tygodnia po zabiegach, w moczu pacjenta może pojawić się krew.
Zabiegi te są na ogół łączone z napromienianiem wiązką zewnętrzną (o mniejszej dawce niż metodą klasyczną). Plusami takiej kombinacji jest skupianie wiązki na samej prostacie i oszczędzanie tkanek wokół prostaty, cewniki moczowej, nerwów, pęcherza moczowego i odbytnicy.
Możliwe powikłania po brachyterapii
Mimo, że wstrzyknięte ziarna radioaktywne emitują promieniowanie o małej dawce, pacjent na wszelki wypadek nie powinien zbliżać się do kobiet w ciąży I małych dzieci. Istnieje też pewna możliwość migracji ziaren radioaktywnych np. Wraz z nasieniem, dlatego zaleca się pacjentowi stosowanie prezerwatyw przez okres leczenia. Ziarna radioaktywne mogą wydostawać się wraz z moczem pacjenta. Brak doniesień na temat przemieszczania się ich do innych części ciała pacjenta.
Tak jak napromienianie zewnętrzne, brachyterapia może powodować impotencje, problemy z oddawaniem moczu, oraz problemy jelitowe. Istotne, długo trwające objawy związane z jelitami (włączając pieczenie i ból odbytu, biegunke itp) zdarzają się rzadziej niż u 5% pacjentów,
Nietrzymanie moczu jest rzadkim powikładniem, natomiast częste oddawanie moczu może wystąpić u ok 1/3 pacjentów po brachyterapii. Prawdopodobnie jest to spowodowane podrażnieniem cewki moczowej. Może dojść nawet do jej zamknięcia, co wymaga szybkiej interwencji chirurga.
Imporencja występuje rzadko po brachyterapii.
Kriochirurgia
Kriochirurgia (inaczej krioterapia, krioablacja) stosowana jest czasami w leczeniu raka prostaty. Rzadko stosowana u pacjentów z przerośniętą prostatą. W tym wypadku specjalne igły wprowadza się również przez skórę krocza, pomocne w tym zabiegu jest USG transrektalne. Przez igły do prostaty wtłaczane są gazy o bardzo niskiej temperaturze, które momentalnie tworzą kawałki lodu niszczące gruczoł prostaty. Aby mieć pewność, że nie są niszczone tkanki otaczające prostatę, chirurg obserwuje pole operacyjne przez USG transrektalne. W czasie zabiegu przez cewnik do cewki moczowej podawana jest ciepła sól fizjologiczna aby uchronić cewke przed niską temperaturą. Zabieg wykonywany jest w znieczuleniu.
Do pęcherze moczowoego wprowadzany jest cewnik nadłonowy, który odprowadza mocz po operacji, gdy prostata jest obrzęknięta I utrudnia normalny odpły moczu. Cewnik ten usuwa się kilka tygodni później. Po zabiegu na skórze, w miejscu wprowadzenia sond mogą pojawić się siniaki. Pacjent powinien pozostać dzień w szpitalu.
Kriochirurgia jest mniej inwazyjna niż prostatektomia radykalna, występuje mniejsza utrata krwi, czas hospitalizacji i powrotu do zdrowia jest krótszy,bóle po operacji są słabsze. Jednak obecnie wiadomo znacznie mniej na temat długoterminowych efektów krioterapii niż na temat efektów klasycznej chirurgii i radioterapii. Obecne techniki wspomagane USG i precyzyjnym monitorowaniem temperatury znane są od kilku lat. Dane na temat przeżycia 10 i 15-letniego pacjentów dopiero zostaną zebrane i zanalizowane. Z tego powodu wielu lekarzy nie proponuje kriochirurgii jako jedną z opcji leczenia raka prostaty. Poleca sie ją czasami w nawrotach choroby leczonej innymi metodami.
Możliwe efekty uboczne Kriochirurgii
Występują częściej u pacjentów, u których została ona zastosowana po wcześnieszej radioterapii niż u tych, u których zastosowano ją jako pierwszą formę leczenia.
Większość pacjentów zgłasza obecność krwii w moczu 1-2 dni po zabiegu, oraz bóle w miejscu wprowadzenia igieł. Często pojawiają się opuchlizny prącia i moszny. Niskie temperatury mogą oddziaływać równiez na pęcherz moczowy i jelita, co prowadzi do bóli, uczucia pieczenia i potrzeby częstego oddawania moczu i stolca. Większość pacjentów przestaje odczuwać efekty uboczne krioterapii w krótkim czasie
Zamrażanie prostaty może uszkodzić nerwy odpowiedzialne za wzwód powodując impotencje. Ta komplikacja występuje w tym wypadku częsciej niż po prostatektomii radykalnej.
Nietrzymanie moczu jest rzadkie po kriochirurgii stosowanej jako pierwsza forma leczeina, zdarza sie natomiast u pacjentów, którzy wcześniej przechodzili radioterapię.
Przetoka – nienaturalny otwór pomiędzy pęcherzem a odnytnicą może wystąpić u 2% pacjentów po kriochirurgii. W tym wypadku dochodzi do wycieku moczu do odbytnicy, konieczna jest interwencja chirurgiczna.
Hormonoterapia
Celem hormonoterapii jest obniżenie poziomu hormonów męskich (androgenów np testosterone) w ustroju. Androgeny są produkowane głównie w jądrach, mogą stymulować komórki rakowe prostaty do wzrostu. Obniżenie poziomu androgenów moża powodować zmniejszanie się komórek raka, lub spowolnić ich wzrost. Hormonoterapia niest jednak samodzielną formą leczenia i nie stanowi substytutu terapii opisanych powyżej.
Hormonoterapia znalazła zastosowanie w leczeniu raka w wypadku:
- Gdy istnieją bezwzględne przeciwwskazania do zabiegu chirurgicznego i radioterapii, lub rak rozprzestrzenił się poza prostatę.
- Po zabiegu chirurgicznym lub radioterapii gdy dochodzi do wznowy raka, lub nie został on całkowicie usunięty.
- Jako dodatek do radioterapii u pacjentów z wysokim ryzykiem nawrotu choroby.
- Przed zabiegiem chirurgicznym lub radioterapią w celu zmniejszenia rozmiarów raka i zwiększenia efektywności leczenia.
- Typy hormonoterapii
Orchiektomia: To chirurgiczne usunięcie jąder (w nich powstaje 90% androgenów). Po takim zabiegu guz nowotworowy prostaty zmniejsza się. To najtańsza I najprostsza metoda redukcji ilości androgenów. Jednak w przeciwieństwie do pozostałych metod, ta jest nieodwracalna I wielu pacjentów nie potrafi się na nią zdecydować.Możliwe efekty uboczne orchiektomii są związane ze spadkiem androgenów we kwri. U 90% procent pacjentów występuje spadek lub brak libido oraz impotencja. Niektórzy cierpią na: uderzenia gorąca na ciele i w kierunku głowy, wzrost gruczołów sutkowych, osteoporoza, anemia, spadek sprawności psychicznej, spadek masy mięśniowej, uczucie przemęczenia, spadek „dobrego” cholesterolu HDL, depresja.Wiele z tych efektów ubocznych poddaje się odpowiedniemu leczeniu.
Analogi LHRH – mimo ze leki z tej grupy sa drogie, a terapia wymaga częstych wizyt u lekarza, ze zrozumiałych względów większość pacjentów wybiera tą opcję zamiast orchiektomii. Obniżają poziom androgenów we krwi tak efektywnie jak orchiektomia. Leki te są wstrzykiwane pod skóre, lub umieszczane pod skóra jako małe implanty. Podaje się je raz w miesiącu lub co 3, 4, 6 lub 12 miesięcy. Obecnie dostępne leki z tej grupy to Lupron, Viadur, Eligard, Zoladex, Trelstar. Skutki uboczne stosowania LHRH są podobne jak te po orchiektomii i zależą od zmian w poziomoach hormonów.
Po podaniu analogów LHRH poziom testosteronu zanim zacznie spadac przez pewien czas podnosi się. To wynik złożonego mechanizmu działania tych leków. Pacjenci, u których rak rozprzestrzenił się na kości mogą odczuwać bóle w miejscu lokalizacji przerzutów. Jeśli rak obejmuje kręgosłup nawet niewielki jego rozrost może ucisnąć rdzeń kręgowy i spowodować bóle, a nawet paraliż. Aby uniknąć tego nieporządanego efektu podaje się równocześnie leki antyandrogenowe.
Antagoniści LHRH– to nowsza grupa leków, silniej I szybciej obniżają poziom testosterone, nie powodują jego czasowego wzrostu na początku terapii tak jak leki z grupy agonistów LHRH. Badania kliniczne wykazały że u 5% pacjentów wystąpiła silna reakcja alergiczna na leki z tej grupy. Z tego powodu leki te stosuje się tylko u pacjentów z silnymi objawami raka prostaty, którzy nie mogą stosować leków z innych grup.
Efekty uboczne są podobne jak w wypadku orchiektomii czy agonistów LHRH
Przedstawicielem leków z tej grupy jest abarelix, podaje się go w formie zastrzyku do mięśniowego.
Antyandrogeny – Blokują enzym odpowiedzialny za produkcje androgenów w organizmie człowieka (nawet po orchiektomii, lub podczas leczenia analogami LHRH, mała ilość androgenów produkowana jest przez nadnercza). Leki z tej grupy to flutamid, bicalutamid oraz nilutamid. Przyjmowane są jako tabletki doustne raz dziennie.
Antyandrogeny stosuję się łącznie z analogami LHRH lub po zabiegu orchiektomii. Nazywa się to kombinowaną blokadą androgenów. Wyniki niektórych badań dowodzą, że taka kombinacja jest nieco bardziej skuteczna niż samodzielne stosowanie analogów LHRH czy sam zabieg orchiektomii.
Efekty uboczne po antyandrogenach – u pacjentów, którzy przeszli już orchiektomię, lub leczy się ich analogami LHRH są na ogół łagodne. Głównym z nich jest biegunka, mogą pojawiać się nudności, problemy z wątrobą, uczucie rozbicia. Antyandrogeny w porównaniu do analogów LHRH słabiej oddziałują na czynności seksualne pacjenta – jeśli stosowane są samodzielnie.
Leki z innych grup – estrogeny takie jak dietylostilbestrol, stosowane były dawniej u pacjentów z zaawansowanym rakiem prostaty. Z powodu ich efektów ubocznych (zakrzepy krwi, powiększenie piersi u mężczyzn) zostały zastąpione przez analogi LHRH i antyandrogeny. Stosuje się je tylko w wypadku nieskuteczności leków z innych grup.
Ketokonazol – to lek przeciwgrzybiczy, ma też właściwości antyandrogenowe i jest czasem stosowany.
- Chemioterapia
Stosuje się ją gdy rak rozprzestrzenił się poza prostatę, a hormonoterapia nie przynosi skutków. Nie zaleca się jej we wczesnych stadiach raka prostaty. W chemioterapi stosuje się leki przeciwnowotworowe podawane dożylnie lub doustnie. Leki dostają się do krwiobiegu, a z biegiem krwi do wszystkich narządów, dlatego znajdują zastosowanie w sytuacji gdy doszło już do odległych przerzutów. Podstawowym lekiem podawanym w zaawansowanych stadiach raka prostaty jest docetaksel (Taxotere). Udowodniono że przedłuża przeżycie pacjentów, u który hormonoterapia okazała się nieskuteczna. Docetakse podaje się wraz z prednizonem (encorton). Mitoksantron stosuje w leczeniu paliatywnym, aby zredukować objawy zaawansowanego raka prostaty, który nie reaguje na żadna inna formę leczenia. Inne leki stosowane w chemioterapii raka prostaty to doksorubicyna, estramusin, etopozyd, winblastyna, paklitaksel i karboplatyna. Podobnie jak hormonoterpia, chemioterapia nie prowadzi do całkowitego wyleczenia. Nie ma możliwości, aby jej wynikiem było zniknięcie wszyskich komórek nowotworowych. Jej stosowanie ma na celu poprawe jakości życia osoby chorej i spowolnienie procesu nowotworowego.
Możliwe efekty uboczne chemioterapii
Chemioterapia zabija komórki rakowe, ale może też uszkadzać komórki zdrowych tkanek. Efekty uboczne zależą od rodzaju leku, podanej dawki i czasu leczenia. Najczęściej są to nudności i wymioty, utrata apetytu, wypadanie włosów, zajady w kącikach ust, większe ryzyko infekcji (spadek ilości białych ciałek krwi), uczucie zmęczenia (z powodu anemii). Oprócz tego każdy lek stosowany w chemioterapii może powodować swoiste efekty uboczne, np estramustyna może powodować zakrzepy w naczyniach krwionośnych. Nieporządane objawy chemioterapii leczy się odpowiednimi likami np. Podaje się odpowiednie środki przeciwwymiotne, lub leki stymulujące rozwój krwinek czerwonych. Objawy te znikają po zakończeniu chemioterapii.
Leczenie bólu i innych symptomów
Podstawowym celem leczenia osoby chorej na raka prostaty jest oprócz wyeliminowania czynnika chorobotwórczego, poprawa jakości jej życia. Pacjent powinien zgłaszać lekarzowi wszelkie objawy zakłócające jego codzienne funkcjonowanie. Ból i inne objawy związane z prostatą na ogół łatwo poddają się leczeniu. Medycyna dysponuje całą gamą leków przeciwbólowych, które są skuteczne, o ile odpowiednio dobrane (od aspiryny do pochodnych opium). Pacjenci obawiają się czasem uzależnienia od silnych leków przeciwbólowych, jednak właśnie pochodne opium są najskuteczniejsze w leczeniu bólów nowotworowych. Objawy inne, takie jak senność lub zaparcia również mogą się pojawić, redukuje się je poprzez odpowiednie dobranie dawki leku przeciwnowotworowego lub stoswanie innych leków.
Bisfosfoniany – to grupa leków, które stosuje się w wypadku bólu kości związanego z przerzutami raka. Opóźniają również wzrost ogniska przerzutowego i zapobiegają złamaniom. Bisfosfoniany wzmacniają kości pacjentów, którzy są poddawani hormonoterapii. Przykładem leku z tej grupy jest Zometa, podaje się go w formie zastrzyku dożylnego.
Niektóre badania wykazują, że skuteczne w bólach kości są sterydy, takie jak prednizon czy deksametazon. Do osłabienia bólu kości stosuje się także radioterapię (napromienianie wiązką zewnętrzną lub podawanie radiofarmaceutyków). Stosuje się ją również w wypadku gdy dochodzi do przerzutów raka prostaty do kości. Radiofarmaceutyki lokalizują się w obrębie przerzutu w kości i emitując promieniowaine uśmiercają komórki nowotworowe redukując objawy bólowe.
Tego typu leczenie pomaga aż 80% pacjentów cierpiącym na bóle związane z przerzutami. Jeśli przerzuty pojawiają się w wielu kościach, radiofarmaceutyki to jedyna słuszna droga – nie powinno się naświetlać wiązką zewnętrzną każdej zajętej kości z osobna. Głównym objawem ubocznym takiego leczenia jest spadek białych krwinek krwii, co może zwiększyć ryzyko różnych infekcji.
Skuteczne leczenie bólu jest niezwykle istotne – umożliwi ono pacjentowi względnie normalne funkcjonowanie i podejmowanie dalszego leczenia.
Co dzieje sie po leczeniu raka prostaty?
Po zakończeniu leczenia pacjent pozostaje pod obserwacją lekarza, aby mogł on wykluczyć obecność wznowy. Lekarz powinien ustalić dalszą strategię leczenia z pacjentem – ustalić częstotliwość dalszych spotkań, wykonywania testów PSA i badań per rectum. W zależności od sytuacji może zlecić wykonywanie różnych badań obrazowych. Każde nowe objawy czy efekty uboczne leczenia powinny być szybko rozpoznane i leczone.
Rak prostaty może powrócić nawet kikla lat po pierwszym leczeniu, dlatego tak istotna jest stała opieka specjalisty. Jeśli dojdzie do wznowy raka prostaty opcje dalszego leczenia będą uzależnione od lokazlizacji nowotworu i typów wcześniej terapii.
Jakość życia pacjenta zależy też od niego samego – powinien informować na bierząco swojego lekarza o wszelkich niepokojących go objawach, duża ich część poddaje się leczeniu.
Należy pamiętać, że każdy ludzki organizm jest niepowtarzalny – mimo poznania wiedzy na temat samej choroby, efektywności i opcji jej leczenia, oraz problemów zdrowotnych, którym chory stawi czoła – nie da sie dokładnie przewidzieć jak będzie przebiegała choroba i jaka będzie skuteczność terapii.
Na podstawie: http://naturalnie.org.pl/w-73.html
